Op tal van plekken in Nederland hebben ontwerpers het initiatief genomen voor allerlei vormen van stadsvernieuwing en -verbetering. De 8ste editie van Design Digger Live(stream) vanuit Pakhuis de Zwijger in Amsterdam zoomt onder de noemer ‘Design in de Wijken’ in op deze creatieve en innovatieve manier van stadsontwikkeling.
Neem Minitopia, een ecologisch dorpje met 25 tijdelijke woningen op een voormalige vuilstortplaats aan de rand van Den Bosch. Of de Hofbogen in Rotterdam die van een troosteloze urban jungle is veranderd in een levendige ontmoetingsplek. Ook in Rotterdam ligt De Wasserij, de voormalige wasserij van het Bergwegziekenhuis die is getransformeerd in een fashion hub met een makers-lab, presentatieruimtes en een leerwerkplek van MBO-opleiding Zadkine Mode & Beauty, die studenten koppelt aan het lokale bedrijfsleven.
DESIGN DIGGER LIVE(STREAM)
De 8ste editie van Design Digger Live(stream) vanuit Pakhuis de Zwijger in Amsterdam zoomt onder de noemer ‘Design in de Wijken’ in op deze creatieve en innovatieve manier van stadsontwikkeling. Dat varieert van buurtactiviteiten die de cohesie tussen bewoners bevorderen tot het opknappen van verwaarloosde gebouwen of ongebruikte kavels. De problemen die ze daarbij tackelen zijn al even divers: jeugdcriminaliteit en eenzaamheid onder ouderen tot zelfs woningnood en armoede. En heel belangrijk, deze ontwerpers doen het niet voor het geld maar uit een maatschappelijke betrokkenheid. Ze staan letterlijk en figuurlijk midden in de wijk.
Sprekers zijn:
- Maarten Tas van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie dat tal van innovatieve manieren van opdrachtgeverschap en stadsvernieuwing voor de ontwerpsector ondersteunt.
- Esther Muñoz Grootveld, runt het project Residency for Responsible Fashion van modecoalitie Taskforce Fashion. Daarmee wordt onderzocht welke bijdrage mode kan leveren aan verbinding tussen de huidige bewoners en nieuwkomers.
- Rolf van Boxmeer van Minitopia, een idealistisch laboratorium voor duurzame woningbouw op een voormalige vuilstortplaats aan de rand van Den Bosch. Het project wordt inmiddels op zeven andere locaties uitgerold.
- Van social design bureau And the people, dat het initiatief nam in de H-Buurt van de Bijlmer om samen met de lokale community om mogelijkheden van nieuwe eigendomsstructuren te verkennen.
- Social ontwerpstudio Joes+Manon stellen met hun project ‘Huishonger’ dat een dak boven je hoofd een primaire levensbehoefte is. Het ontwerpduo onderzoekt de mogelijkheden voor tijdelijk huisvesting van dak- en thuisloze jongeren op diverse braakliggende terreinen in Amsterdam.
Dit programma is een samenwerking met het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie.
Grootkapitaal en buurthuis
De kennis en expertise die ontwerpers inbrengen in deze specifieke stadsontwikkeling is onmisbaar. “Ontwerpers denken oplossingsgericht, hebben een positieve can do-mentaliteit en zijn ondernemend”, zegt Jetske van Oosten van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, dat diverse initiatieven ondersteunde. “Door hun empathie en inlevingsvermogen zien ze bovendien snel het aanwezige potentieel van een plek en vooral ook van de bewoners. Zowel ontwerp als de stad gaan in de eerste plaats over mensen, dan pas over gebouwen.”
De rol van ontwerpers in gebiedsontwikkeling is bovendien divers. Soms is het een bottom-up initiatief, zoals het kunstplatform Framer Framed dat in Amsterdam-Noord de Werkplaats Molenwijk opende, een laagdrempelige wijklocatie waar kunst, cultuur en erfgoed voor én door buurtbewoners in. Dan weer wordt samengewerkt met het grootkapitaal; BRUTUS is een groots en meeslepend plan van kunstenaar Joep van Lieshout en architect én ontwikkelaar Nanne de Ru voor de transformatie van de Merwedehaven in Rotterdam tot een cultuurcluster met 750 woningen, horeca en werkruimtes voor kunstenaars. Of het zijn de beleidsmakers die de toegevoegde waarde van ontwerpers in stadsontwikkeling toepassen. Het Next Nature Network wordt door de gemeente Eindhoven en provincie Noord-Brabant gesteund om van het aftakelende Evoluon weer een bruisend museum voor technologie te maken, waarmee de lange traditie van Eindhoven als stad gericht op de toekomst wordt bestendigd.
NRE-terrein in Eindhoven
Deze flexibiliteit is kenmerkend voor ontwerpers, zegt Renee Schepers, die met het ontwerperscollectief Nul Zes aan de basis stond van de ontwikkeling van het Eindhovense NRE-terrein tot een creatieve hub. “Ik begrijp zowel beleidsmakers en ontwikkelaars als bewoners. Ik laat mij niet sturen door haalbaarheidsonderzoeken maar zoek juist naar onverwachte oplossingen. Zo geef ik handen en voeten aan een top-down beleid.” Momenteel is Schepers (Man & Well-being aan de Design Academy, 2013) onafhankelijk adviseur bij de ontwikkeling van het VDMA-terrein in de binnenstad. “Als een belevingsarchitect begeef ik mij onder de bewoners en ander stakeholders en leg ongeziene behoeftes en vragen bloot.”
Al kleeft aan deze betrokkenheid volgens Schepers ook een voorwaarde. “De ontwerper of kunstenaar moet zelf ook op de locatie zijn gevestigd” Dat veel projecten kleinschalig blijven, doet aan de waarde van deze initiateven niets af. Van Oosten: “Juist die stedelijke accupunctuur waarbij bewoners en beleidsmakers op microschaal samenwerken, fungeert als een lab voor brede maatschappelijke verandering. De ontwerper is daarbij de aanjager.”
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de BNO. Diverse case-studies van ‘Design in de wijken’ kun lezen in de nieuwe editie van Dd. Dutch designers Magazine.
