Wie de media gelooft, krijgt de indruk dat het internet stuk is. Dat is een rare gedachte. Allereerst is er niet zoiets als ‘het internet’. We hebben het immers over een niet af te bakenen netwerk dat bestaat uit ontelbare onderdelen. Daarnaast gaat het om een organisch geheel, een ecologie. Het internet is nooit af en is altijd in ontwikkeling. Enkel dingen die af zijn of een bepaalde status quo hebben, kunnen stuk gaan. Verkeerde metafoor dus.
Een van de meest interessante ontwikkelingen is die van de ‘metaverse’. Over wat de metaverse is, bestaat (nog) geen overeenstemming. Dat is logisch. In een uitzending van de BNR-Podcast De Technoloog legde oprichter van The Next Web Boris Veldhuijzen van Zanten onlangs uit dat het onmogelijk is om ontwikkelingen in de nabije toekomst te definiëren: er zijn te veel onzekere factoren. Meestal wordt de metaverse omschreven als een collectief gedeelde virtuele ruimte die aanvoelt als een fysieke ruimte. Vaak wordt The OASIS als voorbeeld genoemd, een complexe virtuele leefwereld waarin vrijwel de hele wereld actief is. De term komt uit het boek Ready Player One (2011) van Ernest Cline. Steve Spielberg verfilmde het boek in 2018. De term metaverse zelf komt echter uit boek Snow Crash (1992) van sci-fi schrijver Neal Stephenson, waarin mensen als avatars interacteren in een 3D-ruimte. In feite wat William Gibson een decennia eerder cyberspace noemde.
Een online-incubator
De afgelopen veertig jaar is er druk gespeculeerd over deze leefwereld. In het eerste decennium van deze eeuw ontstonden online werelden als Habo Hotel en Second Life. In die laatste gaf ik ooit een lezing en kocht een paar virtuele Adidas sneakers. Nu ligt de wereld er verlaten bij. Met meer recente games als Fortnite, Animal Crossing en Mindcraft komt de metaverse weer een stapje dichterbij. In de podcast De Technoloog van 1 juli legt Rutger van Zuidam van Odyssey, een online-incubator voor complexe samenwerking, uit dat het vermogen om die leefwereld zélf vorm te geven essentieel is. Met de opkomst van blockchain wordt een multiverse mogelijk waarin iedereen van onderop meebouwt aan de nieuwe wereld.
Klinkt utopisch. Ondenkbaar is het echter niet. De metafoor biedt een positief alternatief voor die van het kapotte internet. Een leefwereld waarin iedereen mee kan bouwen, klinkt toch veel spannender dan eentje die in brand staat? Daar denken de media vooralsnog anders over. Technologische ontwikkelingen krijgen alleen aandacht wanneer ze passen in ons ouderwetse twintigste-eeuwse hiërarchische model. Wanneer bijvoorbeeld een NFT voor miljoenen wordt verhandeld of als een artiest als Marshmello in Fortnite een concert geeft voor 15 miljoen mensen.
Dit soort excessen toont ons niets van de échte liberaliserende mogelijkheden van de metaverse. Misschien moeten journalisten, net als designers, eens meer science fiction gaan lezen en zich verdiepen in de alternatieve verhalen die reeds worden verteld over de toekomst het internet. Want zoals bij elke ontwikkeling is ook hier verbeelding het startpunt.
Theo Ploeg is als design socioloog verbonden aan het International Music Industry Lab (IMI-Lab) en Fontys Hogeschool voor Journalistiek (FHJ), met zijn eigen Studio Hyperspace experimenteert hij met speculative design en voert hij het Speculative Now.-platform. Zie www.studiohyperspace.net
Keep on digging…
- Dit artikel van Matthew Ball is een gedegen maar diepe introductie in de metaverse
- In deze uitzending van BNR’s De Technoloog praat Rutger van Zuidam over zijn bedrijf Odyssey.
- Micaela Mantegna zet in dit artikel kritische kanttekeningen bij de metaverse:
- Neal Stephenson (1992). Snow Crash. New York: Bantam Books.
- Ernest Cline (2011). Ready Player One. New York: Random House.
- Eerder schreef The Ploeg bij Speculative Now in dit artikel over waarom designers science fiction moeten kijken/lezen:
