De expositie Pioniers in keramiek zet de topstukken uit de rijke historie van Delfts Blauw naast spetterend werk van hedendaagse makers. Maar al te vaak zijn de thema’s in het aardewerk van toen en nu hetzelfde. “Culturele uitwisseling is van alle tijden.”

“De stereotype Japanse vrouw moet dienstbaar zijn en altijd lachen. Vandaar dit gladgestreken gezicht. In de zwarte rand om haar uitdrukkingsloze masker verwerkte de modeontwerper zeven webcams – “een verwijzing  naar het online-schoonheidsideaal voor Westerse vrouwen.” Konno maakte het intrigerende masker tijdens een studieverblijf in het Japanse aardewerkcentrum Arita. Aan de achterkant van het glanzende masker zit een spiegel. “Als je in de spiegel kijkt, zien anderen je masker.”

Het masker en/of handspiegel is een blikvanger op de expositie Pioniers in keramiek, tot 8 september te zien in Museum Prinsenhof in Delft. Diverse schatten van Delfts aardewerk zijn hiervoor uit het museumdepot gehaald en door gastcurator Esther Muñoz Grootveld aangevuld met werk van 23 hedendaagse kunstenaars en ontwerpers. Bij het werk van Konno staat een glanzend bord vervaardig in Delft (ca. 1750) met daarop een imitatie van een Japanse afbeelding van een vrouw. “Dit is de mysterieuze Aziatische vrouw in de Delftse fantasie.”

Lees deze longread over herinterpretaties van het klassieke Delfts Blauw: 3D-geprinte tulpenvazen en vier andere remakes van klassieke Delfts Blauw

Lokale grondstoffen

Delft was van ongeveer 1650 tot 1850 een epicentrum van innovatieve aardewerkkunst, dat verhaal is bekend. “Met deze expositie willen wij de relevantie van deze keramische traditie toetsen. Wat zijn de aanknopingspunten van onze historische collectie met het heden?”, zegt museumconservator Esther van der Hoorn. Wat bleek? “Keramiek staat juist nu weer volop in de belangstelling van jonge kunstenaars en ontwerpers. Het is een van de oudste technieken met een rijke historie waaruit geput kan worden.

Keramiek vergt ook zichtbaar vakmanschap om met aardewerk te kunnen werken. Als je even niet oplet barst het aardewerk bij het verhitten in de oven.” Thema’s als lokale productie en natuurlijke grondstoffen sluiten bovendien aan bij de actualiteit. De museumconservator wijst op een serie grove vazen door de jonge ontwerper Rink Schelling vervaardigd door Zeeuwse klei. “Zie je hoeveel verschil er zit in het materiaal? En dit is klei uit een straal van amper veertig kilometer.”

Kolonialisme

Museum Prinsenhof is gevestigd in een oud klooster dat in de 16de eeuw tijdelijk dienst deed als hof van Willem van Oranje. De kogelgaten die getuigen van de moord op de ‘Vader des Vaderlands’ zijn hier nog altijd te zien. Volgend jaar gaat het museum dicht voor een verbouwing. “Pioniers in keramiek is een onderzoek naar een meer eigentijdse zaalinrichting als we straks in 2027 weer open gaan”, aldus de conservator.

Onvermijdelijke in een tentoonstelling die traditioneel en hedendaags ambacht wil verknopen zijn thema’s als kolonialisme en culturele toe-eigening. “Het Delfts blauw is ontstaan doordat de VOC Chinees porselein importeerde, wat door de Delftse plateelbakkers werd nagemaakt van aardewerk. Dit Delfts Blauw is een prille vorm van globalisering’, aldus Van der Hoorn. Bij een authentiek Chinees bord (ca. 1660, het oudste object op de tentoonstelling) staat een grillige vaas van de jonge ontwerper Yuro Moniz. “Invloeden van haar eigen Surinaamse, Hindoestaanse en Chinese achtergrond verwerkt zij in haar vazen. Ook ging ze in de leer bij traditionele makers in onder meer Marokko en Zuid-Korea.” Oftewel: “Culturele uitwisseling is van alle tijden.”

Zelfgebouwde 3D-printer

Pioniers in keramiek is opgezet als een catwalk, waarop keramiek van toen en nu losjes op thema door elkaar staat. Historische pronkstukken zijn twee grote bloemvazen (ca. 1690), rijkelijk gedecoreerd met bloemschilderingen. “De vazen zijn opgebouwd uit meerdere onderdelen en geraffineerde ornamenten. Dit was destijds het summum van productinnovatie”, zegt Muñoz Grootveld. Ernaast staan twee meterhoge vazen die door ontwerper Olivier van Herpt zijn vervaardigd met een zelfgebouwde 3D-printer. Het abstracte kleurpatroon maakt hij door wit porselein tijdens het 3D-printen te mengen met kobalt, het karakteristieke kleurpigment uit van Delfts blauw. “Nu inspireert Delfts Blauw een nieuwe generatie om te innoveren.”

Lees de review van de expositie van Olivier van Herpt in het Kunstmuseum: Olivier van Herpt presenteert grootste 3D-geprinte porseleinen vazen ooit in Kunstmuseum Den Haag  

Soms is de historische link van het hedendaagse aardewerk dun. Zo poetst ontwerper Max Lipsey letterlijk het verleden weg door afgedankte Delfts Blauwe serviezen te zandstralen. Wat overblijft is maagdelijk wit aardewerk met archetypische vormen. Het is oud en tegelijkertijd nieuw. De aardewerktraditie wordt letterlijk een blanco canvas voor hedendaagse makers om mee te experimenteren. Op speciale workshops kunnen bezoekers meegebracht aardewerk in het museum door Lipsey laten zandstralen.

‘Delfts Zwart’

Duurzaamheid was ook in de zeventiende al een prangend probleem, blijkt in Museum Prinsenhof. “Zwart glazuur bevatte giftige bestanddelen en mocht uiteindelijk niet meer worden gebruikt”, zegt de museumconservator naast een zeer zeldzaam ‘Delfts Zwart’ theekannetje. “Ook hebben we briefwisselingen van inwoners die klaagden over stank- en rookoverlast.” Duurzame ontwerpers zoeken nu naar manieren om keramiek te recyclen, wat lastig is door de harde stukken glazuur in het gruis. De Zuid-Koreaanse productontwerper Yoon Seok-hyeon gebruikt een hoogwaardige harslak van inheemse bomen uit zijn geboorteland als glazuur. Bij extreem hoge verhitting verdampt dit natuurlijke glazuur en is het ‘schone’ aardewerk geschikt hergebruik. Zijn ingetogen servies heeft stijlvolle roodbruine patronen, een mix van Aziatische en Westerse esthetiek.

Het daverende slotstuk van de catwalk is de outsider kunst van No Limits! Art Castle, een collectief van autodidacten of makers met een beperking. De bestaande opvattingen over keramische schoonheid en de strenge eisen aan vakmanschap gaan overboord. Wat resteert is een ongeremde explosie van creativiteit met bonte kleuren en grillige vormen. Muñoz Grootveld: “Ook dit zijn pioniers in keramiek.”