Kunstenaar Daan Roosegaarde ligt onder vuur vanwege plagiaat. Zijn installatie Liquid Landscape, die gisteren werd onthuld in het Italiaanse openluchtmuseum Arte Sella, is een exacte kopie van een werk van de Nederlandse kunstenaar Zoro Feigl. Liquid Landscape bestaat uit een grasmat van vijftig vierkante meter met daaronder een grote ballon gevuld vloeistof. Bezoekers mogen het gras betreden en voelen dan de grond onder zich golven en deinen.
Feigl was niet de op de hoogte van het werk van Roosegaarde tot hij anderhalve week geleden gebeld door een medewerker van Studio Roosegaarde. “We hebben een vraagje over een werk van jou. Kunnen we daarover praten. Vervolgens belde Daan Roosegaarde zelf. We hebben een probleem, want we hebben min of meer hetzelfde werk gemaakt. Hoe gaan we hiermee om, zodat het niet vervelend voor iedereen wordt?”
Feigl neemt de uitnodging om een prototype van het werk in de Studio van Daan Roosegaarde te bekijken. “Ik stond perplex toen ik het zag. Dit is gewoon exact hetzelfde als een tijdelijk werk dat ik in 2013 maakte voor een financiële instelling. Mijn installatie Floating Field is ook een aangelegd grasperk met daaronder een bassin met vloeistof waarover bezoekers kunnen lopen”, zegt Feigl. Op zijn landgoed op het platteland van Vlaanderen heeft hij bovendien een permanente versie van het kunstwerk gebouwd. Feigl maakt kinetische installaties van industriële materialen als staal kabels, touwen en tandwielen. In 2018 was hij winnaar van de Witteveen+Bos Kunst+Techniek Prijs, een belangrijke onderscheiding voor kunstenaars die op een innovatieve manier techniek toepassen in hun werk.
Daan Roosegaarde beaamt de treffende gelijkenis tussen de werken. “Maar”, verzekert hij, “ik zag dat werk pas voor het eerst twee weken geleden in een tv-uitzending over Feigl. Ik had het gevoel in een bad dream te zijn beland. Ik heb hem meteen opgebeld en uitgenodigd in de studio om het prototype te bekijken. Dat was een constructief gesprek. Vervolgens zijn wij de afgelopen twee weken in contact gebleven.”
Maar Feigl kijk op de ontmoeting terug als “intimiderend”. Allereerst bleek dat de werken “in de basis” ook technisch hetzelfde zijn. “Vervolgens kwam de vraag of ik mijn werk niet kon aanpassen. Ik had maar één optie: beamen dat ik er oké mee was dat zij een exact hetzelfde kunstwerk presenteren. Dat heb ik geweigerd. Waarna nog enkele voorstellen over een gezamenlijk statement volgden over de mail. Maar het kwam er telkens op neer dat ik hun werk moest erkennen. Wat de omgekeerde wereld is. Mijn werk is ouder.”
Feigl stelde voor dat Roosegaarde met een officieel statement bij de lancering van Liquid Landscape zou komen, waarin wordt erkend dat Floating Field eerder is gemaakt. “Maar inmiddels is dat werk dus al internationaal gepresenteerd en gepubliceerd. Ik sta voor een voldongen feit.” Hoe nu verder weet Feigl ook niet. “Ik was in gesprek met een opdrachtgever over een permanente plaatsing van Floating Field in een park in Nederland. Dat kan nu niet meer. Maar ik sta machteloos tegenover de pr-machine van Daan Roosegaarde. Zijn grasmat is nu al te zien op allerlei populaire kunst en designblogs. Wie gelooft mij nu nog dat mijn werk ouder is.” Feigl heeft zich nog niet beraad op vervolgstappen.
Van het terugtrekken van het werk kan geen sprake zijn, meent Roosegaarde. “Wij hebben er drie jaar aan gewerkt, waarbij diepgravend research is verricht. Wij zijn wij het werk van Feigl daarbij niet tegengekomen. Ook geraadpleegde experts en curatoren kenden het werk klaarblijkelijk niet. Wij hebben dus niks fout gedaan. Daarom kan ik ook geen sorry zeggen.” Wel heeft hij inmiddels een nieuwe afspraak gemaakt met Feigl. “Het is voor ons allebei een bijzonder vervelende situatie. Wij gaan hier een oplossing voor vinden.”
Daan Roosegaarde kwam in 2016 ook al in opspraak omdat hij tijdens een uitzending van het tv-programma College Tour werd beschuldigd van oneigenlijk gebruik van andermans ideeën. Volgens wetenschapper Bob Ursem had de kunstenaar zijn wetenschappelijke uitvinding gestolen voor de Smog Tower, een installatie die fijnstof uit de lucht filtert. Kort daarna kwam Roosegaarde in opspraak omdat hij voor een expositie in het tijdelijke DDDW Museum een werk van kunstenaar Ger van Elk had gekopieerd. In een van de museumzalen had Roosegaarde schilderijen van de zee naast elkaar gehangen waarbij de horizonten op gelijke hoogte hingen. In 1999 had Van Elk een soortgelijke installatie gepresenteerd in Museum Boijmans Van Beuningen.
Een veranderend landschap
Liquid Landscape is te zien in het In het Italiaanse openluchtmuseum Arte Sella in Italië . Liquid Landscape creëert een surrealistische maar speelse dialoog tussen mens en natuur en onthult onze symbiotische relatie met de omgeving. Een zorgvuldig ontworpen collage van lokale grond en water is begraven in de Italiaanse grond en bedekt met een op maat gemaakte flexibele container met voedingsstoffen en gras. Naarmate meer bezoekers het kunstwerk betreden, worden de rimpelingen levendiger en symboliseren ze de ecologische voetafdruk.
“We denken dat onze wereld statisch is, maar dat is niet zo; het verandert continu. Als een oproep tot actie inspireert Liquid Landscape bezoekers op speelse wijze om hun relatie met de natuur en de impact op aarde opnieuw te waarderen”, aldus Daan Roosegaarde. Tegen de achtergrond van de massieve Alpenberg midden in de natuur symboliseert het kunstwerk de verandering in ons klimaat. “Het vloeiende landschap beweegt zelf ook mee met de seizoenen.”
Liquid Landscape is vervaardigd in opdracht van het hedendaagse openluchtmuseum Arte Sella in Italië als een permanent openbaar kunstwerk. Daan Roosegaarde werd gevraagd iets te maken met een uitdagend raamwerk: geen gebruik van elektriciteit, geen gebruik van kunstlicht, weinig onderhoud, al decennia robuust, maar toch interactief voor mensen.
“Liquid Landscape is radicaal nieuw sculptuurdenken; als anti-sculptuur is het bijna onzichtbaar waarin de bezoeker wordt uitgenodigd om het kunstwerk te worden”, aldus Emanuele Montibeller, kunstconservator Arte Sella. Door bezoekers uit te nodigen om te communiceren en te spelen, daagt Liquid Landscape de conventionele verwachtingen van beeldhouwkunst en ons perspectief van materialiteit uit met een vast lichaam dat verandert in vloeistof.
Studio Roosegaarde
Studio Roosegaarde profileert zich niet als een traditionele ontwerpstudio maar als een social design lab, met kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde als vanzelfsprekende spil. Met zijn team wordt technologische kunst en kunstzinnige technologie ontwikkelt die het dagelijks leven in stedelijke omgevingen wil verbeteren en tot de verbeelding spreken. Studio Roosegaarde heeft talloze internationale designprijzen gewonnen voor onder meer Waterlicht (een virtuele overstroming die de kracht van water laat zien), Smog Free Project (‘s werelds eerste grootste luchtreiniger voor buiten die smog in sieraden verandert), Smart Highway (wegen die de hele dag opladen en ‘s nachts gloeien) en zijn meest recente project Urban Sun (schoonmaken openbare ruimtes van het coronavirus).
