All

Bij goth denken we meteen aan die gruizige, ietwat droeve subcultuur met bleke gezichten en zwarte kleding, bijvoorkeur van lak en leer. Aan muziek die melodramatisch is en een beeldtaal vol macabere verwijzingen naar horror en tragiek. Dus is de zwartgallige videoclip van Anton Corbijn bij het iconische nummer Atmosphere van de Britse doemband Joy Division inderdaad te zien op de tentoonstelling Goth. Desinging Darkness. Net als een foto van punkzangeres Siouxsie Sioux en platenhoezen van The Cure. En bloed, Gotische kruizen, grafzerken en schedels. Veel schedels zelfs. Bezoekers die zich aangetrokken voelen tot SM-fetish of het occulte in het algemeen zullen dan ook niet teleurgesteld worden. Net als cyberpunks en metal-heads.

“Deze tentoonstelling belicht een breed gedeelde hang naar de donkere kant van het leven die al vele eeuwen ouder is.

Siouxie Suoux

Maar Goth. Desiging Darkness in het Designmuseum Den Bosch is géén expositie over die subcultuur, laat staan een modestijl, benadrukt museumdirecteur en samensteller van deze expositie Timo de Rijk. “Deze tentoonstelling belicht een breed gedeelde hang naar de donkere kant van het leven die al vele eeuwen ouder is. En die we allemaal in meer of mindere mate delen, al is het maar als relativerend ventiel om het dagelijks leven draaglijk te maken.” Dat levensgevoel wordt door De Rijk verbeeld met een potpourri van Romantische schilderijen en fel-realistische sculpturen, film en fotografie, platenhoezen en neo-Gotische architectuur, obscure meubels en andere gebruiksvoorwerpen met een twist.

Timo de Rijk

Darkwave in neon

Het doorgaans goedgeluimde Designmuseum is daarom doordesemd van een onheilszwangere esthetiek. Waar veel designexposities juist hoopvol optimisme en bijbehorende gladgestreken esthetiek bieden, overheerst op Goth een schurende ongemakkelijkheid. “Waar beeldende kunst inmiddels een rijke traditie heeft donkere driften, staat design voor een moderniteit waarin voor elk probleem een oplossing is, soms met geavanceerde technologie en anders wel met ambachtelijke schoonheid. Wat haaks staat op goth, waarin het naargeestige en het kapotte juist wordt gevierd.”  

Illustratie The Death of Matilda van Horace Walpole (1764)

Als startpunt voor goth hanteert De Rijk de Romantiek met zijn sentimentele hang naar vergankelijkheid en ook neerslachtigheid. “De landschapjes met mistige bossen, donkere luchten en een welgeplaatste ruïne zwelgen in spleen en getob – maar plak er gotische neonletters overheen en je zit op de website van een darkwave band anno 2021”, zegt De Rijk. “In de Romantiek wordt er voor het eerst gespeeld met een symboliek die eindeloos wordt herhaald om dat duistere levensgevoel verbeelden. Diezelfde symboliek die tot op de dag van vandaag wordt geprostitueerd door zowel de underground bands als door Hollywood.”

Onbekende fotograaf – portret van Amerikaanse actrice Theda Bara (1885-1955)

Heidense rituelen

Vervolgens wordt dwars door twee eeuwen heen een lijn getrokken naar het cosplay van nu, waarin Middeleeuwse oftewel heidense rituelen en bijbehorende geweldsverheerlijking domineren. Alles wat zich maar leent voor projectie van weltschmerz wordt op deze tentoonstelling als goth gekwalificeerd. Van de gruizige illustraties uit het Nederlandse kunsttijdschrift Wendingen uit de jaren twintig tot dus de popcultuur uit de eighties, toen popjournalist Nick Kent als eerste het stempel ‘gothic’ op de postpunk van Joy Division en Siouxsie Sioux drukte.

“De scheidslijn tussen holle pathetiek en beklemmende levensangst is vaak flinterdun.”

Tijdschrift Wendingen

De beeldtaal van goth is overigens niet vrij van tegenstrijdigheden. Zo wordt voor de allerindividueelste emotie een collectieve uitlaatklep gezocht in de vorm van uniforme mode en gelijkstemmende muziek. Want goth is tenslotte de spiegel van de sombere ziel. “Maar de scheidslijn tussen holle pathetiek en beklemmende levensangst is vaak flinterdun”, zegt De Rijk. Elkaar zoeken in een existentiële eenzaamheid in verlaten landschappen en kille kerkhoven, en vervolgens vinden in gedeelde troost voor dat persoonlijk verdriet in de vorm van vervormde gitaren. “Zo schippert goth tussen authenticiteit en een stijltje – tussen vervreemding en cliché. Daarmee is de expositie Goth een commentaar op de huidige tijdsgeest waarin echt en fake, privé en publiek naadloos in elkaar overlopen.”

Goth. Designing Darkness. Designmuseum Den Bosch. 16 oktober 2021 t/m 18 april 2022