Steeds meer ontwerpers, kunstenaars en andere makers ontdekken de creatieve potentie van virtual reality. Zo kan de digitale techniek empathie vergroten en onbereikbare werelden of intimiderende subculturen ontsluiten. DesignDigger maakt een inventarisatie van deze “nieuwe visuele taal”. Maar wees gewaarschuwd: dit is nog maar het begin. “Volgend jaar verschijnt een golf aan zeer betaalbare maar technisch hoogwaardige vr-brillen.”

Voor een overzicht van alle VR-events deze maand, zie: Deze VR-ervaringen mag je deze maand niet missen op festivals ADE, Cinekid, DDW en IDFA

Voor het grote publiek is virtual reality (VR) nog een ver-van-het-bed-show – wat fanatieke gamers en tech-nerdies daargelaten. De benodigde vr-brillen zijn relatief duur en hebben een aura van complexiteit. Maar steeds meer ontwerpers, kunstenaars en andere makers ontdekken de creatieve mogelijkheden van VR. Met succes ook. Regisseur Celine Daemen won deze zomer een Grand Prize voor haar VR-opera Songs for a Passerby op het Filmfestival van Venetië. Waarmee onderscheid VR zich van andere media en kunstvormen? Wat zijn die nieuwe mogelijkheden die het makers biedt? En het publiek?

Kijk ook de VR-editie van DesignDigger LIVE terug: Maakt VR ons empathischer? Dat onderzoekt live-event ‘Tech for Society’ van DesignDigger en Pakhuis de Zwijger

Filmfestival van Venetië

Om te beginnen maakt VR interactie mogelijk, zegt Caspar Sonnen, programmeur van DocLab, het immersieve programma van het internationale documentairefilmfestival IDFA (18 t/m 29 oktober). Daar staan onder meer de VR-ervaringen Traversing the mist en Empereur. “Met verschillende acties die op een vanzelfsprekende manier in de VR-ervaring zijn verwerkt, kun je zelf de loop van het verhaal beïnvloeden. Dat maakt de ervaring veel indringender. Je staat niet meer buiten het verhaal, zoals bij film maar bent zelf actief onderdeel. Dat maakt je als het ware een medeplichtige.”

Een andere unieke kwaliteit is dat VR een fantasievolle wereld kan creëren die toch aanvoelt als een levensechte ervaring. “VR vergroot de empathie. Het kan je de wereld laten zien vanuit het perspectief van een ander, heel letterlijk door de visuele ervaring. Maar de gedachten -en gevoelswereld van een ander ervaar je heel persoonlijk. Zo leer je je te verplaatsen in mensen of leefwerelden die je helemaal niet kent.” Tegelijkertijd blijft er voldoende afstand om niet helemaal te worden meegezogen. “Je bent er wel maar toch ook niet, want door de vr-bril blijf je een buitenstaander.”

Mits ook de makers enige terughoudendheid betrachten. De indringende ervaring van emoties als nieuwsgierigheid, boosheid of verdriet geeft de VR-makers daardoor een belangrijke verantwoordelijkheid, zegt Sonnen. “Hoe ver ga je in het manipuleren van gevoelens? Gelukkig haken de spelers meestal vanzelf af als het er te dik bovenop ligt. Dan voelt het toch nep.”

‘First person perspective’

Door de mix van real-life film, animatie en interactie maakt VR een nieuwe manier van storytelling mogelijk, voegt Steye Hallema toe. Zijn werk The Imaginary Friend was dit jaar toegelaten tot de officiële selectie van het Filmfestival van Venetië. Het is nu te zien op kinderfilmfestival Cinekid. “Bijzonder aan dit werk is dat je echt een gesprek hebt met de hoofdpersoon. Hij vraagt je dingen en daardoor komt een betekenisvolle interactie op gang. Je drukt niet alleen op knopjes, zeg maar. Met name kinderen en jongvolwassenen zijn al vertrouwd met de technologie en hoeven geen drempel over. Ze snappen het meteen.”

Lees ook deze longread over VR en de metaverse: “We leven al in de metaverse – en niet alleen online.” Aldus wetenschapper Esther Hammelburg

Maar ook voor andere doelgroepen biedt VR nieuwe, krachtige mogelijkheden om de emotionele impact te vergroten. Hallema koos in zijn VR-productie voor het first person perspective. “Je kijkt dus niet naar anderen maar bent zelf actief deelnemer. Jij helpt Daniel zijn angst te overwinnen. Doordat je als player zijn denkbeeldige vriend bent, bouw je een diepe band op. Daardoor kun je je nog beter inleven met een karakter dan in een gewone film.”

Danceparty

Deze nieuwe vormen van storytelling gaan in The Saga of Sage van het Amsterdamse bedrijf We Make VR en regisseur Robin Coops veel verder dan alleen VR. Uitgangspunt is een reis die je maakt met het fictieve personage Sage die reist van planeet naar planeet. Daar beleef je een 20 minuten durend verhalend concert. “Het is nieuwe manier van muziekbeleving”, zegt directeur Avinash Changa van We Make VR. “De meeste VR-ervaringen zijn op dit moment 1-op-1 . Wij creëren een groepservaring te creëren van acht tot tien deelnemers, net zoals je ook een concert of danceparty samen beleeft. We zijn er daarom mee bezig om het publiek ook op afstand te laten interacteren via smartphone of tablet. Ook wordt de ervaring uitgebreid met een graphic novel en playlists op Spotify.

Uiteindelijk kan ‘The Saga’ zelf ook een soort Spotify voor virtuele muziekbeleving worden, zegt Changa. De verschillende planeten en bijbehorende muziekbeleving worden door de artiesten zelf gecreëerd. We Make VR heeft daarvoor een gebruiksvriendelijke tool ontwikkeld. “Hiermee vergroten we het creatieve spectrum van muziekmakers, met VR las uitgangspunt. Maar ook beeldmaker kunnen experimenteren met muziek. VR wordt zo een portal naar een hele nieuwe manier van co-creëren.”

Apple-brillen

Deze nieuwe artistieke en esthetische mogelijkheden zijn een belangrijk nieuw speelveld voor uiteenlopende makers. Ontwerper Bart Hess noemt VR zelfs “een nieuwe visuele taal”. “Met VR worden tijd en plaats vloeibaar. Je kunt moeiteloos de tijd vertragen of versnellen. Je kunt als kijker – of deelnemer – eigenlijk letterlijk met één stap een heel nieuwe wereld betreden, op compleet andere momenten in het verhaal ook.”

Maar wat VR natuurlijk vooral uniek maakt is de 360 ervaring. Hess maakte de dansfilm Wave waarin het lichaam van een danser voortdurend verandert door het gebruik van herhaling, vertraging en het herschikken van frames. De film is te zien op de Dutch Design Week. “Je ziet dezelfde danser op verschillende momenten op verschillende plekken om je heen. Dat geeft een bijzonder psychedelisch effect. Het is hyperrealistisch en tegelijkertijd bevreemdend.” Dat wordt nog versterkt door de ruimtelijke ervaring. “Je kunt als het ware echt om je heen kijken, wat je het gevoel van een fysieke ervaring geeft. Tegelijkertijd kunnen die werelden compleet surrealistisch zijn. Realisme en fantasie lopen zo door elkaar. Wat natuurlijk een droom is voor elke creatieve beeldmaker.”

En dit is nog maar het begin, zegt Changa van We Make VR. “Volgend jaar komen diverse merken met zeer betaalbare maar technisch hoogwaardige vr-brillen, naast de langverwachte release van de Apple brillen natuurlijk. Vanaf tweehonderd euro heb je er straks al een. Ook worden de brillen steeds lichter en comfortabeler. Dat zal ook de drempel voor thuisgebruik enorm verlagen.”