Wapperende haren. Verbaasde ogen. Gesticulerende handen. Een vrolijke grimas. Emoties in gaan in de overdrive op expositie over Caravaggio-Bernini. Barok in Rome in het Rijksmuseum in Amsterdam. De 17de-eeuwse beeldhouwer Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) en schilder Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) staan aan de basis van de Italiaanse barok, de kunststroming waarin het een onsje meer mag zijn. Veel kleur, veel expressie, veel bombast. Niet verwonderlijk dat Barok altijd al moeilijk heeft gelegen in het nuchtere Calvinistische Nederland. Te veel gedoe gewoon. Dus hoe een expositie eruit zien die zowel recht doet aan de levendige expressie van de Italiaanse Barok als aan de onderkoelde Hollandse zakelijkheid?
Door een tentoonstellingsontwerp te laten maken door een ontwerpduo dat beide kunststijlen niet alleen begrijpt maar ook kan toepassen. Formafantasma dus. Dat blijkt inderdaad goed uit te pakken.
Het Italiaanse duo Simone Farresin en Andrea Trimarchi studeerde af aan de masteropleiding aan de Design Academy Eindhoven en bouwde de afgelopen tien jaar een succesvolle ontwerppraktijk op die conceptuele diepgang en autonoom vakmanschap combineert met fijnbesnaarde esthetiek, lichtzinnige kleurgebruik en een interesse in industriële en maatschappelijke processen. Oftewel: ze staan met een been in de Italiaanse en met het andere in de Nederlandse ontwerptraditie.
Het uitgangspunt van de scenografie voor Caravaggio-Bernini. Barok in Rome is kleur. De architectonische ingrepen zijn Spartaans. Een recht muur hier, een schuine wand daar, een stevige sokkel en vooral veel wandpanelen – veel meer is het niet. Al Maar het is meer dan genoeg. De ogenschijnlijke recht-toe-recht-aan opstelling biedt spannende doorkijkjes en verrassende blikvelden. Het voelt als dwalen door de smalle steegjes van het 17-de-eeuwse Rome, inclusief onverwachte ontmoetingen en spontane ontdekkingen. Al lopend blijkt een beeld van Bernini opeens een dialoog aan te gaan met een schilderij van Caravaggio dat op een wand aan de andere kant van de zaal hangt. Doe je één stap opzij, dan krijgen beide werken opeens de individuele aandacht die ze ook verdienen. Opvallend zijn ook de strakke bankjes van eenvoudig multiplex. Qua vorm en lijnenspel heeft Formafantasma zich duidelijk geplooid naar de uitbundige kunst.
Met kleur heeft het duo daarentegen breed uitgepakt. In elke zaal hangen wandpanelen van Kvadrat-stof in een andere kleur. De schilderijen zijn tegen deze doeken gehangen. Alsof Formafantasma met tactiele stoffen een brug heeft willen slaan tussen de harde, witte museummuren en de schilderdoeken vol leven en detail.
Eigeel, millennial pink, bloedrood, hemelsblauw en tal van tinten daartussen vormen het decor voor de doeken van Caravaggio en zijn tijdgenoten. Je kunt nauwelijks nog voorstellen dat er bij de opening van het Rijksmuseum in 2014 zoveel ophef was over de donkere blauwgrijze wanden. In Caravaggio-Bernini. Barok in Rome buitelen de kleuren over elkaar heen. Soms staat er een beeld voor een kleurvlak, soms ook helemaal niets. De kleurvlakken vormen dan een ingetogen decoratie.
De indeling van de expositie is in zalen met elk een eigen thema en bijbehorende kleur. Je zou een conceptuele verantwoording achter de kleurkeuze kunnen zoeken. Zo is in de zaal met als thema Visione – de extase als verbinding met God was een dominant thema in Barok – de dragende kleur een vaal hemelsblauw, een ijle kleur die zinspeelt op het hogere. De zaal Amore daarentegen heeft de diepe kleur van bloedkoraal. Orrore e Terribilata, de ontzetting en afschuw als superlatieve emotie? Een verontrustend bruin uit de diepte der aarde. En natuurlijk heeft Scherzo (de bevrijdende humor) roze als motief. Zo krijgt elke kleur een eigen logica.
Maar je hoeft niet zo te kijken. Misschien nog wel belangrijker is dat de kleuren op de doeken van Cavaggio meer diepte krijgen. Het ontwerp van Formafantasma is volledig dienstbaar aan de Barok. Alsof er met Hollandse pragmatisme voor een praktische ontwerp is gekozen. Kleur is door Formafantasma ingezet als intermediair tussen Barokke kunst en de architectonische moderniteit van witte museummuren, het is een even logische als verrassende ingreep. Het voorziet Caravaggio-Bernini. Barok in Rome van een bruisende vivacita, het Barokke streven naar levensechtheid.